Makrosocijalni fenomeni
Kad ponerogenični proces obuhvati cijelu vladajuću klasu
jednog ljudskog društva, ili nacije, ili kad je opozicija
normalnih ljudi zagušena, -- kao rezultat masovnog karaktera tog
fenomena, ili kad se koriste opsjenarske metode i fizička
prinuda, uključujući i cenzuru, -- onda imamo posla sa jednim
makrosocijalnim ponerološkim fenomenom. Međutim, u takvom jednom
slučaju, tragedija društva udružena sa ličnom patnjom
istraživača, otvara pred njim cijeli jedan volumen ponerološkog
znanja, odakle on može saznati sve o zakonima koji upravljaju
takvim jednim procesom, ukoliko je on samo u stanju da se upozna
s njegovim prirodnim jezikom i njegovom posebnom gramatikom.
Studije geneze zla koje su bazirane na opservaciji malih
grupa ljudi, mogu nam pružiti neke detalje o tim zakonima.
Međutim, moglo bi se pomisliti da bi to dalo jednu umotanu sliku
koja je zavisna od raznih uslova iz određene životne sredine,
koji su dalje ovisni o historijskom periodu koji je u pitanju;
to je pozadina fenomena koje se posmatra. Bez obzira na to,
takve opservacije mogu nas osposobiti da postavimo jednu
hipotezu koja pretpostavlja da generalni zakoni ponerogeneze
mogu biti isti, bez obzira na kvantitet i kvalitet opseg
fenomena u vremenu i prostoru. Međutim, oni ne dozvoljavaju
verifikaciju takve jedne hipoteze.
Kod proučavanja jednog makrosocijalnog fenomena, mi možemo
dobiti kvantitativne i kvalitativne podatke, pokazatelje
statističke korelacije, kao i druge opservacije onoliko tačne
koliko je to moguće kod jedne moderne nauke, metodologije
istraživanja i razumljivo teške situacije u kojoj se posmatrač
nalazi (život istraživača ovakvih ‘fenomena’, je u stalnoj
opasnosti, s obzirom da se svaka patokratija trudi da spriječi
bilo kakve aktivnosti koje bi mogle osvijetliti njenu
psiho-patološku prirodu; prim.prev.) Onda se možemo poslužiti
klasičnom metodom gdje ćemo postaviti jednu hipotezu a nakon
toga aktivno tražiti one faktore koji bi je mogli osporiti.
Široko rasprostranjena uzročna pravilnost ponerogeničnih procesa
će onda biti potvrđena unutar granica gorenavedenih mogućnosti.
To je ono što su u stvari i poduzeli autor ove knjige i njegove
kolege. Zaprepašćujuće je to s kolikom urednošću uzročna
pravilnost, koja je primjećena u malim grupama, upravlja ovim
makrosocijalnim fenomenom. Shvatanje tog fenomena stečeno na
ovakav način može poslužiti kao osnova za predviđanje njegovog
budućeg razvoja, što će vrijeme i verifikovati. Uz pomoć jedne
pažljive opservacije i nakon jednog određenog vremena, postaćemo
svjesni činjenice da, nakon svega, taj kolos ima i Ahilovu petu.
Studija makrosocijalnih ponerogeničnih fenomena susreće se sa
očiglednim problemima: period njihove geneze, trajanja i
odumiranja je nekoliko puta duži nego što je istražiteljev
naučni radni vijek. Istovremeno, u istoriji, običajima,
ekonomiji i tehnologiji dešavaju se i druge transformacije;
međutim, poteškoće s kojima se susrećemo kod izdvajanja
prikladnih simptoma ne bi trebale biti nesavladive, jer su naši
kriterijumi bazirani na vječnim fenomenima koji tokom vremena
trpe relativno ograničene transformacije.
Tradicionalna interpretacija ovih velikih istorijskih bolesti
već je naučila istoričare da razlikuju dvije faze. Prvu
predstavlja jedan period spiritualne krize u društvu*, koju
istoriografija spaja sa iscrpljivanjem ideoloških, moralnih i
religijskih vrijednosti koje su do tada inspirisale dato
društvo. Među ljudima i u društvenim grupama povećava se
egoizam, a veze sa moralnim i društvenim obavezama slabe.
Nadalje, ljudskim umovima počinju dominirati besmislice do
jednog tolikog stepena da više ne preostaje mjesta za
razmišljanje o javnim problemima ili za osjećanje odgovornosti
prema budućnosti. Dolazi do atrofije mjerila vrijednosti u
razmišljanju individua i društva; to je već opisano u
istoriografskim monografijama i radovima iz područja
psihijatrije. Na kraju, vlada države je paralizovana i
bespomoćna kod suočavanja s problemima koji bi u nekim drugim
uslovima bili riješeni bez većih poteškoća. Označićemo ovakve
periode onom već poznatom frazom, kao - društvena
histerizacija.
Sljedeću fazu karakterišu krvave tragedije, revolucije,
ratovi i padovi imperija. Razmišljanja istoričara ili moralista
u vezi ovih pojava uvijek ostavljaju iz sebe jedan određeni
osjećaj nedostatnosti u pogledu mogućnosti sagledavanja
određenih psiholoških faktora koji se mogu nazrijeti unutar
prirode tih fenomena; suština tih faktora ostaje izvan opsega
njihovog naučnog iskustva.
Istoričaru koji posmatra te velike istorijske bolesti prvo
zapada u oči njihova sličnost, međutim, on lako
zaboravlja da sve bolesti imaju mnoge zajedničke simptome zato
što one predstavljaju stanja nedostatka zdravlja. Ponerolog koji
razmišlja na prirodan način, naginje ka sumnji da tu nemamo
posla samo s jednom bolesti društva, što ga dalje vodi do
određenih razlikovanja formi u smislu etnoloških i istorijskih
uslova. Razlikovanje suštine takvih stanja mnogo je pogodnije za
šeme rezonovanja koje su nam poznate iz prirodnih nauka.
Međutim, kompleksni uslovi društvenog života sprečavaju
korištenje ove metode razlikovanja, što je nešto slično
etiološkim kriterijumima u medicini: kvalitativno govoreći,
fenomeni postaju slojeviti u vremenu, stalno uslovljavajući i
transformišući jedan drugog. Odatle je bolje koristiti određene
apstraktne šeme, slične onima koje se koriste kod analize
neurotičnih stanja ljudskih bića.
Vođeni ovakvim načinom rezonovanja, pokušaćemo da razlikujemo
dva patološka stanja društva; njihova suština i sadržaj se čine
dovoljno različitim ali oni mogu djelovati jednim redom, na
takav način da prvi otvara vrata drugom. Prvo takvo stanje je
već bilo skicirano u poglavlju o histerioidnom ciklusu; ovdje
ćemo dodati i neke druge psihološke detalje. Sljedeće poglavlje
će biti posvećeno drugom patološkom stanju, za kojeg sam usvojio
termin "patokratija".
________________________
*Sorokin, Pitirim. (1941). Social and Cultural Dynamics,
Volume Four:
Basic Problems, Principles and Methods, New York:
American Book Company.
Sorokin, Pitirim. (1957). Social and Cultural Dynamics,
One Volume
Revision. Boston: Porter Sargent. Simonton, Dean Keith.
(1976). "Does
Sorokin’s data support his theory?: A study of generational
fluctuations in
philosophical beliefs." Journal for the Scientific Study
of Religion 15: 187-
198.